Πρώιμες Εμπειρίες Ζωής και Ψυχοσωματική Υγεία

Τα τελευταία χρόνια, με τη ραγδαία ανάπτυξη των επιστημών υγείας, επικρατεί όλο και περισσότερο η άποψη ότι όλες σχεδόν οι διαταραχές υγείας, σε τελική ανάλυση είναι ψυχοσωματικές, καθώς νους και σώμα, βρίσκονται σε συνεχή αλληλεπίδραση καθόλη τη διάρκεια της ζωής του ανθρώπου. Πώς όμως οι πρώιμες εμπειρίες ζωής στη ζωή του ανθρώπου, σχετίζονται με τη γένεση και την ανάπτυξη ψυχοσωματικών συμπτωμάτων; Οι σχέσεις λοιπόν μέσα από τις οποίες διαμορφώνουμε τα βασικά μοτίβα της συναισθηματικής μας συναλλαγής, είναι οι σχέσεις που βιώσαμε μέσα στη γονεϊκή μας οικογένεια. Κατά ορισμένους ερευνητές μάλιστα, οι πρώιμες εμπειρίες στη γονεϊκή μας οικογένεια αποτελούν και τις πρώτες «εγγραφές» στον εγκέφαλο. Η κλινική πράξη επιβεβαιώνει ότι ο ρόλος που έχει αναλάβει ο καθένας μας στην οικογένειά του, και ο τρόπος που έμαθε να σχετίζεται μέσα από αυτό το ρόλο, ασυναίσθητα αναβιώνει και επαναλαμβάνεται σε πληθώρα διαφορετικών σχέσεων του παρόντος. Δύο μεγάλες κατηγορίες ρόλων που αναλαμβάνουν τα παιδιά μέσα στην πατρική τους οικογένεια, χωρίζονται αδρομερώς στο ρόλο του «δυνατού» και στο ρόλο του «αδύναμου».

Ο ρόλος του "δυνατού"

Είναι το παιδί το οποίο μαθαίνει να δείχνει δυνατό, ώριμο, επαρκές, υποστηρικτικό προς τους άλλους. Μαθαίνει να αναγνωρίζει κυρίως τις ανάγκες του άλλου και να συντονίζεται με αυτές, χωρίς να αναγνωρίζει ή να διεκδικεί τις δικές του. Νιώθει πιεσμένο και εγκλωβισμένο, θυμωμένο, γιατί νιώθει εξαρτημένο από όσους εξυπηρετεί. Εξουθενώνεται συναισθηματικά από την υπερπροσπάθεια να μη διαλυθεί η σχέση του με τους άλλους, η οποία στηρίζεται κατά βάση στην εξάρτηση.

 Συνθήκες κάτω από τις οποίες το παιδί γίνεται ο «δυνατός»

• Ασθένεια, πρώιμη απώλεια ενός από τους 2 γονείς.
• Ανεπάρκεια των γονέων να φροντίσουν για τις ανάγκες του σπιτιού ή των παιδιών τους / ανεργία ή φτώχεια στην οικογένεια.
•  Συναισθηματική απόσταση μεταξύ των γονέων/ χρόνια κρίση στις σχέσεις του ζευγαριού/ χωρισμός.
•  Υπερεμπλοκή του συγγενικού περιβάλλοντος στις σχέσεις του ζευγαριού / αδυναμία διαφοροποίησης από την ευρύτερη οικογένεια. 
• Απομόνωση της οικογένειας από το φιλικό -κοινωνικό υποστηρικτικό περιβάλλον.

Ο ρόλος του "αδύναμου"

Είναι το παιδί το οποίο νιώθει ανήμπορο σωματικά ή ψυχολογικά, δυσπροσαρμοστικό κοινωνικά ή ανεπαρκές νοητικά. Μαθαίνει να είναι χρήσιμο με την ακινητοποίηση του. Μαθαίνει να ξέρει ο σημαντικός άλλος καλύτερα από εκείνο, τι θέλει, τι σκέφτεται, τι επιλέγει. Αντιλαμβάνεται τη ζωή τρομακτική, γεμάτη κινδύνους, δε νιώθει καμία ευχαρίστηση να πειραματιστεί, να κινηθεί, να γευθεί εμπειρίες.

Συνθήκες κάτω από τις οποίες το παιδί γίνεται ο "αδύναμος"

• Όταν ο γονέας έχει επενδύσει όλη του την ενέργεια και τη δημιουργικότητα μόνο στο παιδί και αδυνατεί να επιβιώσει εάν πάψει να το φροντίζει και να το υπερπροστατεύει. 
• Όταν ο γονέας φοβάται πολύ για το παιδί αυτό είτε γιατί υπάρχει κάποιο άλλο άρρωστο παιδί στην οικογένεια είτε γιατί το ταυτίζει με κάποιο άλλο πρόσωπο άρρωστο ή που έχει στην οικογένεια. 
• Όταν ο γονέας ταυτίζει το παιδί μαζί του, θεωρώντας το προέκτασή του και φαντασιώνεται ότι ο ίδιος κινδυνεύει ως τιμωρία για κάποιο σφάλμα που έχει διαπράξει ή του έχουν χρεώσει.

Ομοιότητες και κοινά χαρακτηριστικά των ρόλων

Η ύπαρξη των παιδιών σε κάθε έναν από τους δύο ρόλους, δεσμεύεται με την ύπαρξη του γονέα, καθώς το παιδί εγκλωβίζεται από το φόβο ότι ούτε το ίδιο ούτε ο γονέας θα επιβιώσουν εάν εκείνο διαφοροποιηθεί από εκείνον. Η ταύτισή του με αυτόν τον ρόλο το οδηγεί να συνδέεται με όλους τους ανθρώπους με έναν τρόπο συγκεχυμένο, χωρίς να μπορεί να ξεχωρίζει πού τελειώνει ο εαυτός του και αρχίζει ο άλλος, καταλήγοντας να έχει διαστρεβλωμένη αντίληψη για τον εαυτό του και τους άλλους ενώ σταδιακά χάνει την εμπιστοσύνη τόσο στον εαυτό του όσο και στους άλλους. Επίσης και τους δύο ρόλους το παιδί δημιουργεί εξαρτητικές σχέσεις , επαναλαμβάνοντας το μοτίβο ότι κάθε αλλαγή στη σχέση είναι επικίνδυνη και καταστροφική. Και στους δύο αυτούς ρόλους, εκδηλώνονται ψυχοσωματικά συμπτώματα όπως: διαταραχές άγχους, πονοκέφαλοι, γαστρεντερικές διαταραχές, άσθμα, αλλεργίες κ λ. π τα οποία παρουσιάζονται λόγω όλων των παραπάνω εσωτερικών συγκρούσεων.

Τι μπορεί να προσφέρει η ψυχοθεραπεία

• Ο θεραπευτής, πρέπει να προσδιορίσει με προσοχή τις διαστάσεις αυτού του μοτίβου συναισθηματικής συναλλαγής , τόσο μέσα από τις αφηγήσεις του θεραπευόμενου, όσο και μέσα από το πώς αντιλαμβάνεται ο θεραπευόμενος τη θεραπευτική σχέση.
• Σταδιακά και σεβόμενος το ρυθμό του θεραπευόμενου ,λειτουργώντας στην αρχή συμβατά με το ίδιο μοτίβο συναισθηματικής συναλλαγής, προσφέρει εμπειρίες επικοινωνίας και επαφής , που σταδιακά ανατρέπουν τον μοναδικό τρόπο «σχετίζεσθαι» που έχει μάθει να χρησιμοποιεί.
• Γνωρίζοντας τις βαθύτερες συναισθηματικές ανάγκες του θεραπευόμενου, δημιουργεί τις συνθήκες ασφάλειας και εμπιστοσύνης που επιτρέπει στο θεραπευόμενο να δοκιμάσει νέους τρόπους συσχέτισης και σε διαφορετικούς ρόλους, να πειραματιστεί, να αποκτήσει μεγαλύτερη ευελιξία, να εξελιχθεί αναπτύσσοντας τις δικές του ξεχωριστές δυνατότητες, ικανότητες, συναισθήματα.
• Σε θεραπευτική ομάδα, ο θεραπευόμενος μπορεί να βιώσει σε βαθύτερο υπαρξιακό επίπεδο, ότι επιτρέπεται να είναι ένας αυτόνομος , ξεχωριστός άνθρωπος, μαζί με άλλους ανθρώπους, με τους οποίους αναπτύσσει γόνιμους δεσμούς και όχι εγκλωβιστικά δεσμά. Η αίσθηση εσωτερικής ασφάλειας κι εμπιστοσύνης, μέσα στα πλαίσια της ομάδας, μεταφέρεται και στις σχέσεις του έξω από αυτήν, έτσι έχει περισσότερες πιθανότητες να είναι ευχαριστημένος και υγιής.