Ο εφιάλτης της νευρικής ανορεξίας

Μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα, ο όρος αλλά και η έννοια της νευρικής ανορεξίας ήταν σχεδόν άγνωστα. Η ασθένεια περιγράφηκε για πρώτη φορά το 1689 με την ονομασία «νευρική φθίση». Το 1873 στη Γαλλία ακούγεται για πρώτη φορά ο όρος 'υστερική ανορεξία' και την ίδια χρονιά ο William Gull στη Μ. Βρετανία την ονομάζει 'ανορεξία νερβόζα' , (anorexia nervosa) , όρος ο οποίος χρησιμοποιείται και σήμερα.  
 

Τι είναι η νευρική ανορεξία

Η νευρική ανορεξία (anorexia nervosa) είναι μια ψυχογενής διατροφική διαταραχή, ένα σύνδρομο αυτοεπιβαλλόμενης ασιτίας. Τα άτομα που υποφέρουν από νευρική ανορεξία περιορίζουν με τη θέληση τους την πρόσληψη τροφής καθώς έχουν τον παράλογο φόβο ότι θα παχύνουν. Η λέξη «ανορεξία» στον ορισμό της ασθένειας είναι αποπροσανατολιστική, αφού το σύνδρομο δεν αφορά σε διαταραχή της όρεξης. Η όρεξη για φαγητό δεν αποδυναμώνεται παρά αργότερα, στην εξέλιξη της νόσου.Η νευρική ανορεξία, ή αλλιώς ψυχογενής ανορεξία, δεν αποτελεί διατροφική διαταραχή, αποτελεί ψυχολογική διαταραχή και εντάσσεται επισήμως στο Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο των ψυχικών διαταραχών DSM-IV, στην κατηγορία Διαταραχές πρόσληψης τροφής, μαζί με την ψυχογενή βουλιμία και τη διαταραχή υπερφαγίας.

 

 

Τα διαγνωστικά κριτήρια σύμφωνα με το DSM-IV για τη νευρική ανορεξία, είναι :
 

·   Άρνηση διατήρησης βάρους σώματος στο ελάχιστο φυσιολογικό επίπεδο βάρους για την ηλικία και το ύψος ( χαμηλότερο βάρος τουλάχιστον κατά 25% από το κανονικό )

·   Έντονος φόβος παχυσαρκίας που δεν ελαττώνεται με τη μείωση του βάρους

·   Διαταραχή στον τρόπο με τον οποίο το άτομο βιώνει το βάρος και το σχήμα του σώματός του, τα οποία επηρεάζουν υπέρμετρα την αυτοαξιολόγηση του ατόμου, ή άρνηση της σοβαρότητας του χαμηλού βάρους σώματος

·    Έλλειψη έμμηνου ροής ( αμηνόρροια )

 

 

Οποιοσδήποτε μπορεί να αναπτύξει μια ψυχογενή διατροφική διαταραχή όπως η νευρική ανορεξία, ανεξάρτητα από την ηλικία, το φύλο ή το κοινωνικό επίπεδο. Παρά ταύτα, η ψυχογενής ανορεξία εμφανίζεται κυρίως σε γυναίκες ( 90-95% ) και μπορεί να εκδηλωθεί σε όλες τις ηλικίες, ιδιαίτερα όμως κατά την περίοδο της εφηβείας και μετεφηβείας (συχνότερα μεταξύ των 15-25). Επιδείνωση των σωματικών συμπτωμάτων των ατόμων που πάσχουν από τη διαταραχή, περιλαμβάνει :μεγάλη απώλεια βάρους, ηλεκτρολυτικές διαταραχές, γαστρεντερολογικά προβλήματα, καρδιακές αρρυθμίες, νεφρική ανεπάρκεια, έντονη τριχόπτωση. Η εκδήλωση της νόσου δε θεωρείται πλέον θέμα μιμητισμού -εξαιτίας των επιβαλλόμενων από τα ΜΜΕ και τη μόδα πρότυπα ομορφιάς-, όπως πιστεύουν οι περισσότεροι. Σήμερα αποδίδεται σε ένα συνδυασμό από νευρολογικούς, ψυχολογικούς και κοινωνικούς παράγοντες. Ωστόσο είναι οι ψυχολογικοί παράγοντες, που κυρίως επιδρούν στην εκδήλωση της ασθένειας. Το ασταθές ή και υπερπροστατευτικό οικογενειακό περιβάλλον, τραυματικά γεγονότα (π.χ. απώλεια αγαπημένου προσώπου), ανησυχίες γύρω από το σεξουαλικό προσανατολισμό του ατόμου μπορούν να προκαλέσουν νευρική ανορεξία. Σε ότι αφορά το ψυχολογικό προφίλ, θα μπορούσαμε ίσως να μιλήσουμε για ένα άτομο με χαμηλή αυτοεκτίμηση κι έλλειψη εμπιστοσύνης στον εαυτό του. Είναι τελειομανές, θέλει να ξεχωρίζει, έχει ανάγκη να ελέγχει καταστάσεις και κυρίως τον εαυτό του, νοιώθει ανασφαλές δεν μπορεί να διαχειριστεί το άγχος του, ενώ έχει βιώσει απογοήτευση ή απόρριψη.

Η Ψυχογενής ανορεξία εκδηλώνεται με δύο διαφορετικούς τύπους:
 

Α) Ανορεξία στερητικού τύπου (restricting type):
Ο στερητικός τύπος της ανορεξίας χαρακτηρίζεται από μια παρατεταμένη και αυστηρή αποχή από το φαγητό. Οι ασθενείς με ανορεξία στερητικού τύπου συνήθως χαρακτηρίζονται από περισσότερη εσωστρέφεια κι αρνούνται να παραδεχτούν πως νιώθουν πείνα και άγχος.
 

Β) Ανορεξία υπερκαταναλωτικού τύπου (binge eating/purging type):
Ο υπερκαταναλωτικός τύπος της ανορεξίας χαρακτηρίζεται από σποραδικά επεισόδια υπερφαγίας που ακολουθούνται από τεχνητή πρόκληση εμετού. Οι ασθενείς με ανορεξία υπερκαταναλωτικού τύπου χαρακτηρίζονται από εξωστρέφεια, αναφέρουν συχνότερα άγχος, κατάθλιψη κι ενοχές, παραδέχονται πως έχουν έντονη όρεξη και τείνουν να είναι μεγαλύτερης ηλικίας σε σχέση με τους ασθενείς με ανορεξία στερητικού τύπου.

 

Οι συνήθεις αυτόματες σκέψεις και αντιλήψεις των ατόμων με νευρική  ανορεξία είναι (κατά Bowers, 1995 ):
 

• Εάν φάω αυτή την τροφή, δεν θα αρέσω σε κανένα

• Εάν φάω ένα γλυκό, δεν θα μπορέσω να σταματήσω να τρώω γλυκά

• Εάν το βάρος μου υπερβεί τα ΧΧ κιλά, τότε δεν θα μπορέσω πια να τα χάσω

• Εάν φάω αυτή την τροφή, τότε σημαίνει πως χάνω τον έλεγχο

• Όταν το βάρος μου αυξάνει, αισθάνομαι απαίσια και όταν μειώνεται, αισθάνομαι καλά

• Εάν φάω περισσότερο από τους άλλους στο τραπέζι, αισθάνομαι ενοχές

• Οι άλλοι που με πιέζουν να φάω, με θέλουν παχιά

 

Ύποπτες συμπεριφορές του ανορεκτικού ατόμου …

• Έντονη ενασχόληση με το βάρος και την εικόνα σώματος. 
• Το άτομο βάζει συνεχώς στόχους για απώλεια βάρους και θεωρεί τον εαυτό του ανάξιο αν δεν καταφέρει να το χάσει.
• Χρησιμοποιεί τελετουργικό κατά τη διάρκεια των γευμάτων, αργεί πολύ να φάει, μασάει αργά,τεμαχίζει την τροφή σε πολύ μικρά κομμάτια.
• Στους χώρους που το άτομο κινείται, μπορεί να παρατηρηθούν πεταμένες τροφές στον κάδο, ή στο δωμάτιο, ή στην αυλή, υπολείμματα τροφών στην τουαλέτα στην περίπτωση που κάνει εμετό, χάπια διαίτης ή καθαρτικά στην τσάντα ή στα συρτάρια. 
• Έντονη φυσική δραστηριότητα, αποφεύγει το ασανσέρ για να πάει με τις σκάλες, περπατά μεγάλες αποστάσεις χιλιομέτρων, αρνείται ότι κάνει υπερβολές στη γυμναστική, ενώ αναζητά την άσκηση καθημερινά.
• Έχει την τάση να μαγειρεύει γλυκίσματα ή λιπαρά για όλη την οικογένεια χωρίς το ίδιο να τα δοκιμάζει ποτέ. Μαζεύει συνταγές και παρακολουθεί εκπομπές μαγειρικής. Απολαμβάνει να προετοιμάζει τη τροφή για τους άλλους, χωρίς τελικά να την αναζητά να την γευτεί.
• Βρίσκεται σε έντονη σωματική υπερδιέγερση, είναι συνεχώς όρθιο, προτιμά να περπατά, είναι σε ένα συνεχές στρες, αγχώνεται με το παραμικρό. 
• Αρχίζει να αλλάζει τη σχέση του με τα μέλη της οικογένειας και τους φίλους. Γίνεται ευερέθιστο, αγχώδες, αντιδραστικό. Η μόνιμη ενασχόληση του με το βάρος και την τροφή το κάνει να συγκρίνει το σώμα του με το σώμα των άλλων (γονιών, αδερφών, φίλων, καθηγητών). 
• Δεν έχει κανένα ενδιαφέρον για το άλλο φύλο ή αδυνατεί να συσχετιστεί μαζί τους.

 

Χαρακτηριστικά προσωπικότητας

 

Όσον αφορά τα χαρακτηριστικά προσωπικότητας των ανορεκτικών ατόμων, συνήθως έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση, αισθήματα αναποτελεσματικότητας και ανεπάρκειας και διακατέχονται από την ανάγκη για αυτοέλεγχο και έλεγχο της ζωής τους. Όσο πιο πολύ όμως συνειδητοποιούν τη δυσκολία τους να ελέγξουν τις καταστάσεις, τόσο πιο πολύ καταφεύγουν στον έλεγχο του σώματός τους μέσα από τη δίαιτα. Επίσης, πολλά άτομα αρνούνται τη λήψη τροφής, είτε για να εκφράσουν με αυτό τον τρόπο τη δυσαρέσκεια τους προς την οικογένεια και την επικοινωνία τους με αυτή, είτε για να ασκήσουν πάνω τους επιρροή. Είναι τελειομανή άτομα και έχουν συνδέσει την επιτυχία με το λεπτό σώμα ενώ πολλές φορές με την ανορεξία εκφράζεται η ανάγκη τους να βρίσκονται στο επίκεντρο της προσοχής.

 

Η θεραπεία
 

Η θεραπεία των ατόμων με νευρική ανορεξία είναι δύσκολη, γιατί το πρόβλημα είναι ότι οι ασθενείς δεν παραδέχονται ότι έχουν πρόβλημα. Αφού το κατανοήσουν, βασικός σκοπός είναι η αποκατάσταση της θρέψης του ασθενούς. Οι ανορεκτικοί έχουν ανάγκη τη βοήθεια ψυχιάτρου - ψυχολόγου, διατροφολόγου και παθολόγου, οι οποίοι για μεγάλο χρονικό διάστημα θα προσπαθήσουν να αλλάξουν τον τρόπο σκέψης τους. Οι ανορεκτικοί συνήθως χρειάζονται μακροχρόνια θεραπεία και παρακολούθηση. Σε πολλές περιπτώσεις χορηγούνται και αντικαταθλιπτικά.
 

Η Ψυχοθεραπεία
 

Η ψυχοθεραπεία εστιάζει στα τρέχοντα προβλήματα του ασθενούς αλλά και σε πλευρές της προσωπικής του ιστορίας. Οι περισσότεροι θεραπευτές προσπαθούν να ενθαρρύνουν υγιείς διατροφικές συνήθειες, να ενισχύσουν την επανάκτηση βάρους και κάποιες συνεδρίες περιστρέφονται σχεδόν αποκλειστικά σε θέματα αυτοεικόνας και εικόνας σώματος. Ωστόσο, σε πολλές περιπτώσεις, η θεραπεία εστιάζεται σε άλλα θέματα και ο θεραπευόμενος ενθαρρύνεται να διερευνήσει και να εκφράσει τα συναισθήματά του γύρω από μια ευρεία γκάμα θεμάτων όπως είναι η επιτυχία και η αποτυχία, τα σεξουαλικά ζητήματα και ο αυτοέλεγχος. Αν κι έχουν αναφερθεί ποικίλες μορφές ψυχοθεραπείας, δυο από τις δημοφιλέστερες θεραπείες αναφορικά με τη θεραπεία της νευρικής ανορεξίας, είναι:
 

α) Γνωσιακή συμπεριφοριστική ψυχοθεραπεία: Πρόκειται για θεραπευτικά προγράμματα που περιλαμβάνουν ημερολόγια σίτισης και εκτενή εκπαίδευση σχετικά με θέματα διατροφής στα οποία υπογραμμίζονται οι κίνδυνοι του υποσιτισμού και ενθαρρύνεται η συζήτηση για θέματα υγείας και αντιλήψεων σε σχέση με το φαγητό. Πολλά γνωσιακά προγράμματα θεραπείας έχουν αναπτυχθεί με στόχο την αλλαγή των μη ρεαλιστικών αντιλήψεων των ασθενών σε θέματα εικόνας του σώματος και διατροφής.

β) Συστημική θεραπεία οικογένειας: Οι συγγενείς των ανορεκτικών εμπλέκονται ενεργά σε προσπάθειες να πείσουν, να εξαπατήσουν, να απειλήσουν ή και να ικετέψουν τον άνθρωπό τους να φάει. Κάποιες φορές αυτές οι απόπειρες μπορεί να φέρουν αποτέλεσμα αλλά συνήθως δυσκολεύουν την κατάσταση του ανορεκτικού. Οι οικογενειακοί θεραπευτές βλέπουν την ανορεξία σαν μια κατάσταση που γεννιέται και συντηρείται από το οικογενειακό σύστημα. Υπογραμμίζουν την υπερπροστατευτικότητα και την υπερεμπλοκή των οικογενειών των ανορεκτικών. Η διαταραχή της ανορεξίας, φαίνεται να διαδραματίζει έναν ομοιοστατικό και σταθεροποιητικό ρόλο στην οικογένεια, που θεωρείται υπερπροστατευτική και με ανεπαρκή πρότυπα επικοινωνίας (Τσιάντης, 2003).  Σχετικές μελέτες φανερώνουν ότι οι ανορεκτικές γυναίκες βιώνουν τις οικογενειακές  σχέσεις,  ως περισσότερο δύσκαμπτες (λιγότερο προσαρμοστικές) και περισσότερο απόμακρες και αποξενωμένες (Waller, Slade & Calam, 1990). Το άτομο που πάσχει από διαταραχές πρόσληψης διατροφής και συγκεκριμένα από ψυχογενή ανορεξία, είναι κάποιος από τον οποίον λείπει η αίσθηση της αυτονομίας και της ατομικότητας, είναι κάποιος που νομίζει ότι ακόμα και το σώμα του ελέγχεται από τους γονείς του.. Η «αυτό- λιμοκτονία» του λοιπόν αυτή, δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια προσπάθειά του να αποκτήσει αναγνώριση ως μοναδικό και ιδιαίτερο άτομο, το οποίο ελέγχει ίσως το μοναδικό πράγμα που του απέμεινε: το φαγητό.  Γονείς των ανορεκτικών, επίσης, τείνουν να είναι εξαιρετικά απαιτητικοί από τα παιδιά τους, παραβλέποντας όμως την αναγκαιότητα της αγάπης και της υποστήριξής τους, για την εκπλήρωση των προσδοκιών που έχουν ως γονείς τους. Οι παρεμβάσεις της συστημικής θεραπείας, αφορούν κυρίως χειρισμούς της οικογένειας, με τελικό στόχο την αλλαγή της συμπεριφοράς του πάσχοντος ατόμου.