Θέτοντας όρια στα παιδιά μας- Ένας σύντομος οδηγός για γονείς

Ένα από τα πολυσυζητημένα θέματα στους κύκλους των γονέων και των εκπαιδευτικών, είναι η οριοθέτηση της συμπεριφοράς των παιδιών, ιδιαίτερα κατά την πρώιμη φάση της παιδικής ηλικίας, στην οποία διαμορφώνονται τα πρώτα στοιχεία της προσωπικότητας του παιδιού. Είναι σημαντικό λοιπόν τόσο για τους γονείς, όσο και για τους εκπαιδευτικούς, να γνωρίζουν τρόπους με τους οποίους μπορούν τα παιδιά να οριοθετηθούν σε συμπεριφορές που έχουν να κάνουν με μη-συμμόρφωση σε κανόνες, ανυπακοή και απειθαρχία, διότι με αυτόν τον τρόπο θα θεμελιωθούν ισχυρές βάσεις αυτοελέγχου, συνείδησης και ηθικής συγκρότησης στο παιδί και στα μετέπειτα χρόνια της ενηλικίωσης. Με τα όρια το παιδί αισθάνεται συναισθηματική ασφάλεια, σταθερότητα και προστασία, ενώ βοηθιέται να συγκροτήσει σταδιακά τη δική του προσωπική ταυτότητα. 

Προτού εξετάσουμε κάποιους καλούς τρόπους οριοθέτησης των παιδιών, καλό θα ήταν να λάβουμε υπόψη μας το γνωστικό, κοινωνικό και ηθικό στάδιο ανάπτυξης του παιδιού, ούτως ώστε να γνωρίζουμε εκ των προτέρων εάν είναι λιγότερο ή περισσότερο δεκτικό στην κατανόηση και πραγμάτωση κανόνων καθώς επίσης και στην έννοια και το νόημα της συμμόρφωσης σε κανόνες.

Έτσι για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια της σχολικής ηλικίας (6χρ-12 χρ) το παιδί εισάγεται στη σχολική κοινότητα. Εκεί διαμορφώνονται οι πρώτες κοινωνικές παιδικές ομάδες, το ομαδικό παιχνίδι και οι πρώτοι κανόνες των ομάδων. Το ομαδικό παιχνίδι σε αυτήν την ηλικία επιβάλλεται και δεν πρέπει να αποτρέπεται, διότι μέσα από την ομάδα των συνομηλίκων, το παιδί θα ταυτιστεί, θα αντιπαρατεθεί, θα συγκριθεί και θα φτιάξει τη δική του μοναδική προσωπικότητα.

Αυτό που πρέπει να γνωρίζουμε όμως είναι ότι γνωστικά, έως την ηλικία των 8 περίπου χρόνων, το παιδί δεν έχει εσωτερικεύσει την έννοια και τη σημασία του κανόνα, τον τηρεί πιστά, επειδή τον έχει θεσπίσει ο γονέας, ο δάσκαλος, ή κάποιος μεγαλύτερος, υπακούει σε αυτόν προκειμένου να επιβεβαιώσει την αγάπη και το ενδιαφέρον των μεγαλύτερων. Οι ηθικές κρίσεις του παιδιού στη σχολική ηλικία επίσης , βασίζονται όχι στις συνέπειες των πράξεων, αλλά στα πρότυπα και τις προσδοκίες των ισχυρών προσώπων. Το παιδί της σχολικής ηλικίας, συμμορφώνεται για να γίνει αποδεκτό, από τις στενότερες ομάδες: της οικογένειας, της σχολικής τάξης, της ομάδας των συνομηλίκων. Από τα 9 με 10 χρόνια, οι κανόνες της ομάδας εσωτερικεύονται, κατανοούνται, θεσπίζονται και τροποποιούνται από τα ίδια τα παιδιά. Στο στάδιο αυτό, διαμορφώνονται και ηθικές αξίες, όπως φιλία, συνεργατικότητα, αλληλεγγύη, δικαιοσύνη, τιμιότητα κ. α. 

 Καλοί τρόποι οριοθέτησης

Όταν προσπαθούμε να βάλουμε όρια στα παιδιά, ας μην ξεχνάμε ότι:

1. Τα όρια είναι διαπραγματεύσιμα. Σημαντικό για το παιδί είναι να δει ότι συμμετέχει και το ίδιο στη διαμόρφωση των ορίων της οικογένειας κι όχι ότι αυτά απλά του επιβάλλονται. Παραδείγματος χάριν, η ώρα που θα γυρίσει το βράδυ στο σπίτι ένας έφηβος, μπορεί να αποτελέσει θέμα διαπραγμάτευσης ανάμεσα στο γονέα και σε εκείνον.

2. Τα όρια έχουν σαφήνεια είναι δηλαδή ευδιάκριτα και «ξεκαθαρισμένα». Παράδειγμα:

«Θα σου διαβάσω παραμύθι εφόσον έχεις πλύνει τα δόντια σου και έχεις βάλει τις πιζάμες σου.»

3. Λειτουργούν προληπτικά. Τα όρια τα βάζουμε από πριν για να προλάβουμε καταστάσεις. Παράδειγμα: « Το απόγευμα που θα πάμε στο JUMBO, θα διαλέξεις παιχνίδι, που να κοστίζει μέχρι …χρήματα..»

4. Δεν απειλούν τη συναισθηματική ασφάλεια του παιδιού(ψυχολογική τιμωρία)

Εκφράσεις όπως: « δεν θα σε αγαπάω εάν το κάνεις αυτό» ή « θα θυμώσω εάν το κάνεις αυτό..» ή « θα σε εγκαταλείψω..» κ. λ. π , δεν ενδείκνυνται διότι η ψυχολογική τιμωρία, μπορεί να δημιουργήσει σύγχυση στο παιδί και να επιφέρει τα αντίθετα αποτελέσματα.

5. Δεν τρομοκρατούν , προσβάλλουν ή ταπεινώνουν το παιδί (σωματική τιμωρία)

Η χρήση σωματικής τιμωρίας αποφέρει προσωρινά και περιορισμένα μόνο αποτελέσματα, καθώς το παιδί δείχνει μικρότερη αντίσταση στους πειρασμούς και λιγότερη διάθεση για μεταμέλεια.

6. Έχουν θετική διατύπωση. Η χρήση του «δεν» ακούγεται συχνά σαν απειλή.

Παράδειγμα αντί να πούμε:«Δεν τρώμε με τα χέρια βρώμικα», προτιμούμε:«Τρώμε όταν τα χέρια μας είναι καθαρά..»

Η οριοθέτηση της συμπεριφοράς των παιδιών είναι επίσης αποτελεσματική όταν :

· Όταν η "ποινή" για μια «κακή» πράξη, επιβάλλεται στο παιδί άμεσα και όχι ξαφνικά, αργοπορημένα ή απότομα. Με αυτόν τον τρόπο, το άγχος θα λειτουργεί ανασταλτικά για την απαγορευμένη πράξη.

· Όταν η "ποινή" είναι δίκαιη και δεν πηγάζει από την εκάστοτε ψυχολογική κατάσταση του γονέα και εστιάζει απευθείας στην αιτία της και μόνο σε αυτήν. Παράδειγμα: « Σε τιμωρώ γιατί με την ενέργειά σου πόνεσες τον αδερφό σου..»

· Όταν η «κακή» πράξη ή ανυπακοή, στέκεται αφορμή για να μάθουμε στο παιδί, βασικές αξίες, όπως ο σεβασμός, ο αυτοέλεγχος, η αλληλεγγύη κ. λ. π

· Όταν γίνεται χρήση της λογικής ανάλυσης των συνεπειών των πράξεων. Όταν επεξηγούμε στο παιδί τις συνέπειες των πράξεών του αυξάνεται το άγχος του για συμμόρφωση.

· Όταν ο γονέας είναι συνεπής και πιστός στην εφαρμογή της εκάστοτε τιμωρίας 

· Όταν γίνεται ξεκάθαρος διαχωρισμός στο παιδί, του συμβατικού κανόνα από τον ηθικό κανόνα. Οι συμβατικοί κανόνες είναι οι κανόνες καλής συμπεριφοράς, οι καλοί τρόποι, ο καθωσπρεπισμός, ενώ οι ηθικοί κανόνες αφορούν σε ανθρώπινες αξίες, όπως π. χ: σεβασμός, αλληλεγγύη, φερεγγυότητα, φιλία, τιμιότητα κ. λ. π

· Όταν ο ίδιος ο γονέας δουλεύει με τον εαυτό του διαρκώς, αποτελεί πρότυπο  και παράδειγμα προς μίμηση και όταν φροντίζει να διαμορφώνει και να διατηρεί μια ζεστή και στενή σχέση με το παιδί, εκδηλώνοντας παράλληλα μια γενική θετική στάση απέναντι στους συνανθρώπους του.